Prof.Dr. Hamit Dilgan
Hamit Dilgan, 18 Mart 1901’de İstanbul’da doğdu. 1921’de Vefa Lisesi’nden mezun oldu. Aynı yıl kayıt olduğu İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde matematik ve genel fizik lisans öğrenimini 1924’te tamamladı. Eğitimini bir yıl daha sürdürerek bu fakülteden astronomi sertifikası da aldı. 1925’te Kandilli Rasathanesi Astronomi Bölümü’nde yaptığı bir yıllık stajdan sonra rasathanenin astrofizik ve jeofizik şubelerinin muavinliğine getirildi. 1932’ye kadar devam eden bu görevi sırasında Fatin Gökmen ile çalışan üç kişiden biriydi, özellikle jeomanyetik ve sismoloji alanında çalışmalar yürüttü. 1926–1934 yıllarında Boğaziçi Lisesi’nde matematik, 1930’da Fen Fakültesi’nde astronomi ve gök mekaniği dersleri verdi.
1932’de Yüksek Mühendis Mektebi’ne matematik muallim muavini (doçent) olarak tayin edildi. 1934’te genel matematik-1 grup muallimi, analiz II ve rasyonel mekanik tatbikat muallimi oldu. 1944’te İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde matematik ve tatbikî matematik profesörlüğüne getirildi. 1936–1946 arasında İstanbul Teknik Okulu’nda (Yıldız Teknik Üniversitesi) genel matematik muallimliği yaptı. 1946’da kürsü başkanı oldu ve 1960 yılına kadar bu görevde kaldı. 1948’de Türk Matematik Derneği’nin kurucu on üç üyesi arasında yer aldı. İstanbul Teknik Üniversitesi’nde, 1939’da Erzincan’da gerçekleşen şiddetli depremin ardından başlatılan deprem çalışmaları neticesinde UNESCO’nun da teknik yardımıyla 1952’de Sismoloji Enstitüsü’nü kurdu, 1956’ya kadar müdürlüğünü yürüttü. Bu görevi sırasında biri İstanbul Teknik Üniversitesi’ndeki merkez olmak üzere Kastamonu ve Çine’de üç deprem istasyonu kurup burada yabancı uzmanlarla birlikte çalıştı. 1954’te on bir kişiyle birlikte Türk Astronomi Derneği’nin kuruluşunda yer aldı.
1959 yılında katıldığı IX. Uluslararası Bilim Tarihi Kongresi’nde, “Büyük Matematikçi Ömer Hayyam” adlı eseri ve “İbnü’l-Heysem’in izoperimetre problemi” hakkındaki bir yazısı sebebiyle ünlü matematikçi Leonhard Euler adına verilen Euler Madalyası’yla ödüllendirildi. 1963’te İstanbul Teknik Üniversitesi’ndeki otuzuncu meslek yılını kutladı. 1966–1967 ve 1968–1969 yıllarında rektörlüğe bağlı Elektronik Hesap Merkezi’nde müdürlük yaptı. Müzik ve şiire de ilgi duyan Dilgan, Fransızca, Almanca, İtalyanca ve Arapça biliyordu.
Hamit Dilgan’ın bilim dünyasına fen bilimlerindeki çalışmalarıyla girmiş, Yüksek Mühendis Mektebi’nde çalışmaya başladıktan sonra bilim tarihi alanlarına yönelmiştir. Hamit Dilgan, Fen Fakültesi’nde öğrencisiolduğu ve orta çağ İslam matematikçilerinin eski Yunan matematik bilgisini ne ölçüde geliştirdiklerini ortaya koymayı amaçlayan Salih Zeki’nin etkisinde kalarak orta çağ İslam matematik tarihi alanında çalışmalar yapmış, araştırmalarını Salih Zeki’nin ele aldığı isimler
üzerinden sürdürmüştür. Ancak Dilgan bu çalışmalarında çağdaşı olan bilim tarihçisi Aydın Sayılı gibi, Türkiye Cumhuriyeti’nin o dönem milliyetçi politikasına uygun biçimde özellikle Türk bilim insanlarının katkıları üzerinde yoğunlaşmıştır.
Dilgan bilim tarihi alanındaki ilk yayınını 1940’ta yazdığı “Türk ve Arap Riyâziyesi” başlıklı makale ile gerçekleştirmiştir. Ardından on beş yıl kadar konuyla ilgili birkaç kısa makale yayımlamış, 1955’te, yaklaşık yirmi yıldır üzerinde çalıştığı “Matematiğin Tarih ve Tekâmülüne Bir Bakış” adlı eserinden sonra araştırmalarında bilim tarihine ağırlık vermiştir.
1947 yılından itibaren İstanbul, İskenderiye, Kahire, Paris ve Roma kütüphanelerinde yaptığı bilim tarihi araştırmaları yanında 1958’de Münih’te bulunduğu esnada matematik tarihçisi Kurt Vogel ile kurduğu temas onu yeni çalışmalara sevk etmiştir. 1956 ve 1959 yıllarında VIII. ve IX. Uluslararası Bilim Tarihi Kongreleri’ne tebliğleriyle katılmış, 1960’ta tekrar Paris ve Münih’te bilim tarihi araştırmaları yapmıştır.
Prof. Dr. Hamit Dilgan 13 Kasım 1976 tarihinde İstanbul’da vefat etti. 16 Kasım 1976 Salı günü İTÜ Taşkışla binasında yapılan törenden sonra Feriköy Mezarlığı’nda toprağa verildi.
*Bu biyografi Türk Matematik Derneği’nin 75. yılı münasebetiyle hazırlanan “TMD 75 Yılın Ardından” kitapçığı için yönetim kurulu üyemiz Özkan Değer tarafından derlenmiştir.